'De Nederlandse regering heeft geen digitale visie en leiderschap'

Wim Kopinga

Als het op de digitale agenda aankomt ontbreekt het de Nederlandse regering momenteel aan visie en leiderschap.

Opvallende afwezige in de afgelopen verkiezingscampagne was een focus op digitalisering en opkomende technologieën. In verkiezingsprogramma’s werd er nauwelijks over gesproken en de meeste leden van de Tweede Kamer hebben er ook niet veel verstand van. Dit terwijl we ons steeds meer in een digitale leefomgeving bevinden. Alles wordt digitaal en het tempo waarop dat gebeurt is niet meer te onderschatten. We vroegen vier experts in de digitale sector waar de het komende kabinet zich de komende vier jaar op moet richten.

Uit die gesprekken klinkt een pessimistische grondtoon door. Nederland kijkt in de digitale wereld niet ver genoeg vooruit, terwijl we er steeds afhankelijker van worden. Het ontbreekt de regeringen tot nu toe aan visie, strategie en leiderschap. Het wordt tijd dat we als land statements gaan maken, dat we een voorloper worden in de digitale wereld. De juiste kaarten liggen daarvoor wel op tafel, maar ze worden (nog) niet gegrepen.

Er worden wel kleine initiatieven genomen, maar die zijn vaak halfslachtig en er is geen eenduidig beleid. Waar we met name in de jaren ’90 een sociaal en maatschappelijk gidsland waren, zijn we die rol in de jaren die volgden kwijtgeraakt. Die handschoen kunnen we digitaal oppakken is de boodschap.

Boris Veldhuijzen van ZantenMiddenmoot

“We zitten nu in de middenmoot, we zijn niet bepaald stoer”, zegt Veldhuijzen van Zanten, oprichter van The Next Web en lid van de Startup Europe Leaders Club van Neelie Kroes. “Maar we zouden statements kunnen maken, zoals Noorwegen dat doet met elektrisch rijden. We kunnen een onderwerp claimen”, zegt de oprichter van The Next Web, één van de grootste techsites ter wereld. “We hebben dat ooit gedaan met de deltawerken, wat internationaal een spectaculair project was. Digitaal kunnen we ook zoiets groots doen.”

Als je daarbij een goed onderwerp kiest kan dat naast internationale status ook economisch veel opleveren. “Voor het geld dat de Betuwelijn gekost heeft hadden we ook iedereen in Nederland glasvezel kunnen geven. Dan waren we nu het bestbekabelde land ter wereld geweest, daar wordt iedereen blij van.”

Niet al het nieuwe is goed

We moeten statements maken zoals Noorwegen doet met elektrisch rijden - Boris Veldhuijzen van Zanten“We moeten meer werk maken van waar we al mee begonnen zijn in Nederland: verantwoord innoveren in een digitale samenleving”, zegt Jeroen van den Hoven, hoogleraar ethiek en decaan van de faculteit techniek, bestuur en management van de TU Delft. Hij wil dat we bij innovatie altijd de ‘niet functionele eisen’ in het oog houden, de neveneffecten die aan nieuwe technologie verbonden zijn. Dit zijn vaak maatschappelijke, juridische en ethische gevolgen waar de maker in eerste instantie niet mee bezig is. “Niet alles dat nieuw is, is goed. Je moet er bij nieuwe technologie voor zorgen dat ook aan die eisen voldaan wordt.”

Techbedrijven als Facebook en Google hebben tot nu toe vaak nog vrij speelveld met een groeiende macht. Facebook heeft nu 1,8 miljard gebruikers, dat is meer dan de helft van de wereldbevolking met een internetverbinding. “Voor zover het kan moet die macht terug in de fles”, vindt van den Hoven. “Net als de energiesector nu onder dwang het klimaatprobleem moet bedwingen. Datzelfde gebeurt nu digitaal, want we zijn er te lang van uitgegaan dat alles goed ging.”

Ronald Prins

Geen visie of leiderschap

Sowieso wordt innovatie in de digitale sector ons land te veel losgelaten. “Er is een gebrek aan visie en leiderschap”, zegt Ronald Prins van beveiliger Fox-IT — de hofleverancier van onze overheid en bewaker van de staatsgeheimen. “Ik denk dat veel mensen denken dat Nederland voorop loopt en er zijn ook stappen genomen, maar we zijn zeker niet de nummer 1 in Europa en ik zie de ambitie om dat te worden ook niet. De Engelsen zijn ons echt ver vooruit, zeker door het budget dat ze hebben. De Duitsers willen nu 13.500 cybersoldaten aannemen en wij zitten nu op 80. Ik mis strategie hier in Nederland.”

Rejo ZengerDat ziet Rejo Zenger van burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom ook. “Een visie ontbreekt zeker. We zijn super afhankelijk van digitale ontwikkelingen en dat wordt steeds meer. Als het internet nu 3 dagen niet zou werken, door een aanval van buitenaf of technische storing, zouden we lege schappen in de winkels hebben en worden geldautomaten niet meer bijgevuld. Daarom moet de politiek zoveel mogelijk investeren in goede beveiliging.” Want de mogelijkheden zijn er wél volgens Zenger.

Genoeg kansen

Het beleid moet anders. Nederland zou op digitaal vlak een gidsland kunnen zijn. - Rejo Zenger“We beschikken over een digitale infrastructuur waar je U tegen zegt. Er wordt vaker gezegd dat die infrastructuur onze derde mainport is, die heeft een enorme rol in onze economie. De ruimte voor verdere ontwikkeling is er, maar het kabinet doet dat nu niet. Het beleid moet anders en als men dat zou doen, zou Nederland op dit vlak zeker een gidsland kunnen worden.”

Maar daarvoor moeten de lijnen uitgezet worden. Daarvoor moet er een leider komen die eindverantwoordelijk is en verstand van zaken heeft. Maar mensen met een digitaal portefeuille, mensen met verstand van digitale zaken zitten er op dit moment nauwelijks in de politiek. Gevraagd naar wie er zo’n rol zou kunnen vervullen komt er in gesprekken met de experts slechts 1 naam naar voren: Kees Verhoeven van D66.

“Hij heeft heel veel affiniteit met ICT”, zegt van den Hoven. Hij zou mogelijk een ministerpost kunnen vullen, zoals Alexander de Croo dat nu doet in België. Hij is minister van de Digitale Agenda, een breed en duidelijk aanspreekpunt. Ook Veldhuijzen van Zanten schuift Verhoeven naar voren, maar mogelijk in een andere rol.

“Obama stelde een CTO aan en ook ieder bedrijf heeft er één. Iedereen weet dat het belangrijk is en ik denk dat het goed zou zijn als we als land ook een soort CTO krijgen. Die moet vooruitstrevend zijn rond rechten, plichten en voor de bescherming van de burger vecht. Het lijkt me verstandig om er een aparte functie van te maken.”

Doelstellingen voor het komende kabinet

De geïnterviewden komen onafhankelijk van elkaar steeds met punten naar voren die de komende jaren belangrijk zijn. Vier punten die wanneer ze uitgevoerd worden zorgen voor een Nederland dat beter voorbereid is op een digitale toekomst:

  1. Introduceer een algemeen aanspreekpunt voor de digitale agenda, een CTO van de Nederlandse overheid;
  2. Claim een onderwerp en zorg ervoor dat Nederland daarin vooroploopt als gidsland;
  3. Onze digitale wereld wordt steeds belangrijker en omvangrijker. Daarom moet er meer geïnvesteerd worden in digitale innovatie en online veiligheid;
  4. Beperk de macht van grote internationale internetbedrijven.

De mogelijkheden zijn er. Het is nu aan het komende kabinet om van onze digitale leefomgeving een prioriteit te maken.