Zonder de innovaties die de overheid heeft gefinancierd, was de iPhone er nooit geweest. Met dat concrete voorbeeld opent de Tegenlicht-documentaire ‘De Slimme Staat’ die zondag om 21:05 uur wordt uitgezonden op NPO 2. De documentaire gaat over de onderbelichte rol van de overheid in innovatie en het probleem dat ontstaat nu er steeds minder geld is om te investeren innovatie.
Eén van de geïnterviewden die gedurende de hele documentaire aan het woord komt is Mariana Mazzucatato, hoogleraar economics of innovation. Zij vind het een groot probleem dat er nauwelijks aandacht is voor de rol van de publieke sector in innovatie. “In de biografie van Steve Jobs lezen we geen bladzijde, zelfs geen woord, over de publiek gefinancierde technologie waar Apple mee aan de slag is gegaan”, zegt ze.
“De manier waarop we over de publieke sector praten is heel saai. Daardoor ontstaat de mythe over een overheid die hooguit nodig is om innovatie te faciliteren, te stimuleren, te subsidiëren en te reguleren. En alle coole, creatieve, dynamische dingen gebeuren in het bedrijfsleven. Maar als je kijkt naar de plaatsen op de wereld waar groei is bereikt door innovatie, dan zie je dat daar een hele strategische, actieve, doelgerichte, dynamische, ondernemende overheid noodzakelijk was. En de private sector kwam daar pas later bij.”
iPhone
Om dit concreet te maken haalt innovatie-expert Frans Nauta een iPhone uit elkaar en legt hij uit welke rol overheden speelden in de ontwikkeling van verschillende onderdelen. Veel techniek is namelijk ontwikkeld voor toepassingen in de astronomie en defensie, gefinanceerd door de overheid.
“Eigenlijk zit dit hele apparaat vol met spulletjes die militairen nodig hadden voor betere oorlog. En dan vooral de Koude Oorlog”, vertelt Nauta. “Als Apple zou moeten betalen wat het gekost heeft om dit te maken, dan zouden ze de technologie waarschijnlijk nooit kopen.”
Mazzucatato is kritisch: “Bedrijven als Apple, Google en Amazon betalen geen belasting én ze gebruiken door de overheid gefinancierde zaken. De gigantische winsten van Apple zijn direct te danken aan door overheden betaalde technologieën en innovaties.”
Ze vindt dat winst van bedrijven terug moet vloeien naar de Research & Development, want er ontstaat een groot probleem. “We hebben een bezuinigende overheid die bezorgd en bang is en geen visionaire rol meer speelt én een enorm gefinancialiseerde private sector.”
Medicijnen
De industrie is soms behoorlijk conservatief. Deel deze quoteVoor voorbeelden zijn de makers langsgegaan bij vliegtuigfabrikant Airbus dat meedoet aan Project Amaze. Dat is een groot onderzoeksproject rond het 3D-printen van metaal, waar de Europese ruimtevaartorganisatie ESA een belangrijke rol in speelt. Eenderde van het project wordt gefinancierd door ESA en andere publieke organisaties.
Volgens David Jarvis van ESA was Amaze niet op deze manier van de grond gekomen als de publieke sector hier geen rol in had gespeeld. “Omdat de industrie soms behoorlijk conservatief is.”
En er wordt een kijkje genomen in het Amsterdams Medisch Centrum waar zogenaamde weesgeneesmiddelen, waarmee zeldzame ziektes kunnen worden behandeld, worden ontwikkeld. Hierbij speelt de overheid financieeel een belangrijke rol.
Er is daar geen markt, dus het bedrijfsleven investeert zelf niet in de ontwikkeling van dat soort medicijnen en de overheid vult dat gat. “De prijzen van die medicijnen zijn astronomisch”, vertelt Mazzucatato. De regering heeft niet de stap gezet om het recht op te eisen om de prijs te bepalen.” Dat terwijl dat recht in bijvoorbeeld de VS wettelijk is vastgelegd.
“Dit staat voor mij symbool voor het probleem. We geven niet alleen niet toe hoe groot de rol is van de overheid. En als wat dat al doen, dan heeft de overheid niet langer de moed om op te eisen waar het recht op heeft.”
Het huidige ecosysteem staat verdere innovatie in de weg. Deel deze quoteMazzucatato heeft een duidelijkheide ambitie: “Ik wil beleidsmakers ervan te overtuigen om te houden met het gebruiken van hippe termen als ‘publiek-private samenwerking’ of ‘ecosystemen van innovatie’. Je moet samen met het bedrijfsleven kijken hoe je dat ecosysteem wederkerig maakt en niet parasitair. Het nadeel van de parasitaire versie is dat de ongelijkheid toeneemt, het maakt het ontoegankelijk, maar het staat ook vooral verder innovatie in de weg.”
“We hebben gewoon een heel groot investeringsprobleem op dit moment”, vertelt ze.
Denemarken
Om toch nog positief te eindigen zijn de documentairemakers afgereisd naar Denemarken. Daar heeft de overheid een programma opgezet waarmee ze investeren in startups. Dit jaar stoppen de Denen 300 tot 400 miljoen euro in 800 tot 900 bedrijven.
Een ander Deens voorbeeld: de voormalige minister van energie, Martin Lidegaard, is het gelukt om samen met het bedrijfsleven en milieuorganisaties een plan op te stelen om de economie in 2050 helemaal vrij te maken van fossiele brandstoffen. Op dit moment is al meer dan de helft van de opgewekte energie in het land duurzaam.
“Als je op zo’n breed gebied als energie de koploper bent, heb je een voorsprong op het vlak van innovatie en nieuwe patenten. Als je ziet wie op dit gebied in Europa de meeste patenten heeft dan zie je dat ons kleine landje een uitzonderlijk hoog aandeel heeft in de patenten en in innovatie die in Europe plaatsvindt. Dat vraagt om investeringen, maar we zijn niet zomaar de grootste exporteur van groene technologie in verhouding tot onze grootte.”
Tegenlicht: De Slimme Staat is op zondag 25 oktober om 21:05 uur te zien bij de VPRO op NPO 2.