Sinds vorige week is Blade Runner 2049 in de bioscoop te zien. Ik moet bekennen dat ik de originele Blade Runner uit 1982 nog nooit had gezien. Natuurlijk ken ik de film wel en weet ik dat het klassieker is in het cyberpunk-genre.
Frank MeeuwsenMaandelijks staat columnist Frank Meeuwsen stil bij de laatste ontwikkelingen op het gebied van smart homes en het Internet of Things. Deze maand: De toekomst volgens futuristenDe dystopische film heeft de toon gezet voor het complete genre, de sfeerbeelden uit het Los Angeles van 2019 zijn kenmerkend. Werelden voor de rijken gebouwd op de sloppenwijken van de armen. Vliegende auto’s die de skyline vullen, vervuiling zo ver het oog reikt en neonreclames die glitterend lokken.
Het cyberpunk- of technoir-genre is niet alleen uit Blade Runner ontstaan. Je ziet duidelijk de invloeden van Fritz Lang’s Metropolis en Jean-Luc Godard’s Alphaville, maar ik herkende tevens verhalen van Raymond Chandle met een vleugje Isaac Asimov van mijn leeslijst in 5 vwo.
Maar de originele Blade Runner had ik nog nooit gezien. Nu het vervolg in de bioscoop draait, vond ik dat het er maar eens van moest komen. Er circuleren 7 versies van de film, maar ik kon snel kiezen voor de director’s cut, die voor een tientje op iTunes te koop is. In die versie vind je geen voice-over van Harrison Ford en extra scènes die het verhaal veel meer diepte geven.
Smartphones
Ik wil hier niet diep in de film duiken, daar zijn andere momenten en plaatsen voor. Maar het is me des te duidelijker waar het cyberpunk-genre is ontstaan. Door de hele film heen zijn prachtige en herkenbare vergezichten te zien van een dystopisch en regenachtig Los Angeles. Precies zoals je verwacht in het genre.
Maar gedurende de film valt me iets anders op. Het verhaal speelt zich af in 2019, een jaartal dat in 1982 ver genoeg leek om futuristisch te zijn, maar nu nog maar een paar maanden van ons verwijderd is. In het hele verhaal komt echter geen smartphone voor en is totaal geen notie van een internet. Ondanks dat er veel schermen in de film voorkomen, zijn ze minder oververtegenwoordigd in het dagelijkse bestaan dan ik zou verwachten van een sciencefictionfilm die speelt in 2019.
Sterker nog, we maken voor het eerst kennis met het hoofdpersonage Deckard terwijl hij een papieren krant leest, wachtend op een plekje bij de sushibar. Een papieren krant? Ik keek vanochtend eens in de trein rond maar zelfs de gratis kranten verliezen terrein aan de persoonlijke schermen van de smartphone.
Als Deckard contact zoekt met de replicant Rachael is dat niet via een VR-bril, WhatsApp of een smartphone. We zien hem contant geld (whut?) in een publieke telefooncel gooien om zo met haar te videochatten. Kun jij nog een telefooncel aanwijzen in het straatbeeld? Zelfs New York heeft een aantal jaar geleden besloten om de publieke cellen om te bouwen tot gratis WiFi-toegangspunten.
Het is niet heel vreemd als je beseft dat Blade Runner is gebaseerd op het boek Do Androids Dream of Electric Sheep uit 1968. Een periode vol Peace & Love, een paar maanden voor het Arpanet start en de eerste tekenen van het internet zich openbaren. Ondanks dat had schrijver Philip K. Dick een neusje voor het betere toekomstkijken. Als sciencefictionschrijver liet hij zijn gedachten de vrije loop, al dan niet onder invloed van allerlei middelen, en in zijn oeuvre komen veel zelfbedachte termen voor die later waarheid zijn geworden. Ridley Scott’s Blade Runner is een sciencefictionfilm waar een hoop van waar is geworden of lijkt te komen, maar er zijn net zo veel verschillen. Het deed me denken aan die andere toekomstvoorspeller van de jaren 80…
Wondere Wereld
In diezelfde jaren 80 zagen we namelijk een andere wereld onze huiskamer binnenkomen. De Wondere Wereld van Chriet Titulaer bracht ons de nieuwste technologie op een kneuterige en oubollige manier zoals alleen de Nederlandse tv zou kunnen.
Hij voorspelde behoorlijk nauwkeurig wat we in het hier en nu zouden doen. Met zijn Huis van de Toekomst spiegelde hij een wereld voor die we ons in de jaren 80 niet voor konden stellen, zoals schermen in de keuken en spraakgestuurde apparaten. Toch had Titulaer het net zo mis over het internet en smartphones. Hij richtte zijn pijlen op de CD-i-speler van Philips.
Maar in zijn demo-huis en in zijn tv-programma’s waren soms wel hints te vinden van het web en smartphones. Zoals de hilarische video waarin Chriet “mobiel belt” op zijn fiets. Dat de telefoon zwaarder is dan een gemiddelde desktopcomputer nu laten we maar in het midden.
Het is soms makkelijk om voorspellingen van trendwatchers weg te wuiven als luchtfietserij. Deel deze quoteIn de jaren 80 konden we hartelijk lachen om de malle ideeën van Titulaer. Bellen terwijl je fietst? Nee joh. Een huis waar je tegen praat? Gekkigheid. Gelijktijdig zien we in Blade Runner een inktzwart toekomstbeeld op het witte doek waarvan we hopen dat we het niet mee zullen maken. We huiveren bij het idee dat robots ons leven overbodig maken en de aarde een onleefbare verschroeide schroothoop is terwijl we naar de maan en Mars vluchten…
Het is soms makkelijk om voorspellingen van trendwatchers weg te wuiven als luchtfietserij. Omdat we met de kennis die we nu hebben, er niet bij kunnen dat die wereld kan veranderen. Omdat we niet verder kunnen kijken dan ons eigen wereldbeeld. Of het nu gaat om Elon Musk en zijn Iron Man-achtige ambities om de wereld te veranderen. Of Ray Kurzweil en zijn singularitytheorie. Face ID in iPhone X en artificial intelligence in je supermarkt. Het maakt toekomstvoorspellingen fascinerend en angstig tegelijk. Dat zorgt voor afkeer, weerstand en onbegrip.
De vrijwel constante aanwezigheid van advertenties om ons heen, de veranderingen in het klimaat, China als opkomende supermacht en de groeiende kloof tussen rijken en armen. De Replicants uit Blade Runner hebben veel weg van de steeds menselijker robots die we beginnen te zien. Artificial intelligence is een geweldige ontwikkeling maar brengt op ethisch en maatschappelijk vlak nieuwe uitdagingen met zich mee.
Hoe meer we in het dagelijks leven te maken krijgen met digitalisering en technologie, hoe minder ik allerlei toekomstvoorspelling verwerp. Utopisch of dystopisch, ik heb inmiddels geleerd om niets meer weg te wuiven als luchtfietserij. Het is moeilijk om voorbij de dagelijkse Silicon Valley-waan te kijken, om het mediacircus van productaankondigingen en overnames op waarde te schatten en over de horizon te turen naar wat er kan komen. Gelukkig kan sciencefictionfilm en -literatuur je op een interessant pad zetten.
Tijd om naar Blade Runner 2049 te gaan!
