Het beeld is – voor wat we nu gewend zijn – erg korrelig. Op een scherm loopt een witte, blonde vrouw van middelbare leeftijd tussen een grote groep hulpbehoevende donkere vrouwen en kinderen. Ze laat de ernstige situatie zien waarin de bevolking zich verkeert. Deze mensen hebben uw hulp nodig. Doneer nu, alsjeblieft. Gabo Arora laat de oude donateursvideo zien op het podium van de VR Days Europe. “Het is best wel beschamend als je er nu op terugkijkt.”
Het punt dat hij met de oude commercial wil maken: het gebruik van schokkende beelden om de pijn van andere mensen te laten zien, was de manier waarop hulporganisaties vanouds donateurs probeerden te werven. Bij de Verenigde Naties pakken ze het nu anders aan. Want, zegt hij, het lijkt het erop dat de schokkende beelden die we dagelijks voorbij zien komen ons niet meer raken. Om dat argument kracht bij te zeggen, haalt Arora het in 1924 gepubliceerde boek Krieg dem Kriege! (Oorlog aan den oorlog) aan. De gedachte van schrijver Ernest Friedrich: door de gruwelijke beelden van de Eerste Wereldoorlog te tonen, zou de mens inzien welke verwoesting de oorlog teweeg heeft gebracht.
Sindsdien brengen massamedia deze beelden steeds sneller en indrukwekkender naar ons toe. Arora: “Fotografie deed dat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daarna was het televisie die miljoenen Amerikanen de werkelijkheid van de Vietnamoorlog liet zien. De oorlog in Syrië werd via YouTube in beeld gebracht. En Black Lives Matter is te volgen via Facebook Live.”
“Het lijkt erop alsof we gevoelloos zijn geworden voor deze schokkende beelden. Soms werkt het nog wel even, maar al snel vergeten we het weer.” Arora laat de zaal een foto van Alan Kurdi zien. Hij ligt met zijn gezicht in het zand van een strand in Turkije. Het jongetje dat het symbool werd van de vluchtelingencrisis, is opeens het symbool van onze onverschilligheid.
Intiem
Arora is filmmaker bij de Verenigde Naties. Hij maakte twee jaar geleden de documentaire Clouds over Sidra, een virtual-reality-film in een tentenkamp voor Syrische vluchtelingen.
Bekijk Clouds over Sidra van Within voor de Verenigde Naties. Het 360-gradenformat wordt alleen ondersteund door de browsers Chrome, Opera, Firefox en Internet Explorer. De video is ook in virtual reality te bekijken met een bril zoals de Samsung Gear VR en de Within VR app.
De film werd begin 2015 vertoond op het World Economic Forum in Davos. De aanwezige politieke leiders werden daar verplaatst naar het vluchtelingenkamp Za’atari in Jordanië. “Het gevoel dat je op een andere plek terecht komt maakt het intiem”, zegt Arora in een gesprek na zijn presentatie. “Het voelt alsof je niet op die plaats aanwezig hoort te zijn.”
Intimiteit: dat is het woord dat hij aan virtual reality koppelt. “Bij het maken van de film koos ik voor een indrukwekkende locatie. Ik begreep dat het noodzakelijk was dat je niet weg kan kijken.” Want wie een film kijkt in virtual reality, kan alleen ontkomen als hij zijn ogen sluit of de VR-bril van zijn hoofd af doet.
Empatiemachine
Zonder verbeeldingskracht kun je geen empathie opwekken Deel deze quoteWie Clouds over Sidra bekijkt, volgt het persoonlijke verhaal van de jonge Sidra. De film leunt niet per definitie op schokkende beelden. Om het verhaal intiem te maken, laat Arora de andere kant van de medaille zien. Ook neemt hij filmtechnieken aan die de gebruiker het verhaal in moeten trekken. Arora: “Ik probeer een kunstenaar te zijn. Ik noem mijn werk dan ook kunst. Ik wil spelen met de kracht van virtual reality. Bijvoorbeeld door mensen echt te betrekken in de situatie. Bepaalde shots hoeven dan ook niet per se direct bij te dragen aan het verhaal.”
“Zo wordt het kijken naar Clouds over Sidra een onbewuste ervaring. Het is minder letterlijk. De kijker moet zich de situatie kunnen verbeelden. Het gebruik van schokkende beelden of sensatie maakt dat onmogelijk. Zonder verbeeldingskracht kun je geen empathie opwekken.”
Empathie: ook dat is een woord dat je regelmatig in combinatie met virtual reality voorbij ziet komen. Het lijkt een toverwoord geworden, maar Arora is ervan overtuigd dat de kracht van virtual reality daar wel in verscholen zit. “Ik denk dat het gevoel dat je ergens aanwezig bent een sterker biologisch effect heeft dan bij andere media. Als het goed toegepast wordt, en het verhaal goed verteld wordt, is virtual reality zeker een empathiemachine. Virtual reality kan je aangrijpen zoals geen ander medium dat kan. Dit is uniek in de geschiedenis van media.”