Rian van Rijbroek. Na afgelopen week ontkom ik voor mijn gevoel niet aan om in mijn mediacolumn aandacht te besteden aan de gebeurtenissen van afgelopen week rondom deze fake-expert. Al heb ik ergens het gevoel dat alles gezegd en geschreven is. Zeker toen ik gisteren een lijstje van vijf goede punten over deze hele affaire in mijn mailbox vond.
Eigenlijk zou het een prima reden zijn om mijn column over tech in de journalistiek van een half jaar nog een keer te publiceren, maar dat zou wel heel makkelijk zijn. Er is eigenlijk maar één ding dat ik hier nog aan kan toevoegen en dat is hoe je als media-organisatie moet omgaan met dit soort situaties. Wat doe je als je een fout maakt? Als je redactie je werk niet goed doet en half Twitter op zijn achterste benen staat?
Als het gaat om het toegeven van fouten of rectificaties lijken bij nieuwsredacties nog te vaak oude regels te gelden. Waar ze in staat om in enkele minuten breaking news te melden, duurt het, als er fouten zijn gemaakt, altijd vrij lang voordat er een verklaring komt. Logisch: het is iets waar een hoofdredactie direct bij betrokken moet zijn en die wil eerst uitgezocht hebben wat er nu is gebeurd. Half werk is het laatste dat je kunt gebruiken als er fouten zijn gemaakt.
Tegelijkertijd is transparantie juist tegenwoordig ongelofelijk belangrijk. Je moet transparant zijn om het vertrouwen van je publiek te winnen en te behouden. Zeker als je journalistieke fouten maakt, is het in mijn ogen zaak om zo snel mogelijk openheid van zaken te geven.
RTV Noord
Als je journalistieke fouten maakt, moet je zo snel mogelijk openheid van zaken te geven Deel deze quoteEen schoolvoorbeeld van hoe dat niet moet is hoe RTV Noord eind vorig jaar omging met een verslaggever die een deel van een item over illegaal vuurwerk in scene zette. In het nieuwsitem was een verkoper van illegaal vuurwerk te zien, maar de Groningse site Sikkom ontdekte dat dit dezelfde verkoper was als die van legaal vuurwerk, maar dan geblurd.
Het verwijderen van de scene zou kunnen betekenen dat er niks aan de hand was en dat men verwarring wilde voorkomen. In dat geval zou je in mijn ogen nog steeds even moeten reageren en uitleggen dat er niks aan de hand is (transparantie!). Dat gebeurde niet. Onder meer omdat er wel degelijk iets aan de hand was.
Vervolgens werd de hele video offline gehaald en werd hij ook uit de uitzending die online staat geknipt, zonder dat verder te melden. Sterker nog: als je de uitzending nu terug wilt kijken staat er nergens dat er een deel van de uitzending is verwijderd. Iets wat in mijn ogen onacceptabel is.
Ik ben zelf al geen voorstander van het offline halen van fouten. Laat ze staan en zorg voor een goede verklaring, wees zo transparant mogelijk. Verwijder je toch iets, zorg dan dat op de pagina in kwestie een verklaring staat. En nu weet ik uit ervaring dat dit in het CMS van nieuwssites niet altijd goed mogelijk is, maar in mijn ogen zou dit dan ook een gewoon vereiste moeten zijn bij de ontwikkeling van een nieuwssite. Zorgen dat je op iedere pagina waar content staat een verklaring kunt plaatsen als dat nodig is.
Meteen reageren
RTV Noord heeft uiteindelijk een uitgebreide verklaring gegeven over het vuurwerkitem en ook intern onderzoek gedaan, maar die reactie kwam erg laat. In eerste instantie is zonder verklaring het gewraakte item van internet verdwenen. Dat is in mijn ogen altijd de verkeerde volgorde.
Transparantie en eerlijkheid schaden je echt niet als redactie, ze maken je alleen maar sterker Deel deze quoteNatuurlijk heb je als hoofdredactie niet altijd direct een uitgebreide verklaring, omdat je zelf ook nog onderzoek moet doen naar wat er precies gebeurd is. Maar neem je publiek serieus en wees daar transparant over. Hoe moeilijk is het om op te schrijven: “Er is discussie ontstaan over …, wij zijn op dit moment aan het onderzoeken wat er precies aan de hand is en komen zo snel mogelijk met een uitgebreide verklaring.”
Ook als uiteindelijk blijkt dat er helemaal niets aan de hand was, kun je laten zien dat je een extra check hebt gedaan en de kritiek die er was vanaf het eerste moment serieus hebt genomen. Transparantie en eerlijkheid schaden je echt niet als redactie, ze maken je alleen maar sterker.
Nieuwsuur
Bij Nieuwsuur zagen we deze week hetzelfde probleem. Het duurde lang voordat er daadwerkelijk een reactie kwam en in eerste instantie was hij wat maf. Nieuwsuur liet experts de uitspraken van Rian van Rijbroek factchecken, maar de verklaring daarbij over de eigen fouten van de redactie was minimaal: “Nieuwsuur betreurt het dat er verwarring en onrust is ontstaan.”
Wat Nieuwsuur siert is dat het de van de uitspraken van Rijbroek vervolgens heeft gefactcheckt. En dat het vervolgens, met behulp van NOS-collega Joost Schellevis, heeft ontdekt dat het boek dat ze – samen met oud-minister Willem Vermeend – schreef vol staat met fouten en plagiaat. Pas daarna volgde een volledige rectificatie van het interview van maandag in de uitzending.
Overigens staat de uitzending van Nieuwsuur van maandag nog gewoon online, zodat je de onzin van Rian van Rijbroek terug kunt kijken. Eén probleem: een verklaring of melding ontbreekt op de pagina waarop de uitzending staat. Een link naar het factcheck-artikel is niet te vinden bij de uitzending. Als je afgelopen week onder een steen hebt geleefd en je de link naar de uitzending hebt doorgestuurd gekregen, weet je als kijker niet dat je de onzin van deze vrouw niet moet geloven…