Weinig mensen hebben zo’n grote rol in de geschiedenis van de moderne Westerse wereld gespeeld en tijdens hun leven zo weinig erkenning gekregen als Alan Turing (1912 – 1954). De Britse wiskundige was een van de grondleggers van de moderne computer.
Met zijn turingtest legde hij de basis voor het debat over kunstmatige intelligentie. Kan een computer denken en voelen? Als de machine overtuigend kan doen alsof, zodanig dat hij niet van een mens te onderscheiden is, is dat dan niet gewoon goed genoeg?
Oorlogsheld
Een visionair dus, die Alan Turing, en een oorlogsheld bovendien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwde hij voor de Brits crypto-analytische dienst een machine, the bombe, die de het legendarische coderingssysteem van het Duitse Enigma-apparaat wist te kraken. Naar schatting verkorte hij daarmee de duur van de oorlog met twee jaar.
Weinigen waren op de hoogte van zijn geheime prestatie en in 1952 werd hij veroordeeld voor homoseksuele activiteiten. Zijn straf, chemische castratie, leidde ertoe dat hij twee jaar later zelfmoord pleegde (al beweren samenzweringsliefhebbers dat de Britse geheime dienst achter zijn dood zat).
Sentiment en spanning
In 2013 kreeg Turing postuum gratie van koningin Elizabeth, iets waar al jaren voor werd gelobby’d. Met de verfilming van de biografie ‘Alan Turing: The Enigma’ van Andrew Hodges is er inmiddels sprake van een Turing-revival. Helaas is The Imitation Game niet helemaal het eerbetoon geworden waar Turing-fans op hoopten. Nog afgezien van alle loopjes met de waarheid die scenarioschrijver Graham Moore zich permitteert, waarvan de meest onwaarschijnlijke is dat men Turing voor een Russische spion zou hebben aangezien, is de film te veel gericht op het oproepen van sentiment en spanning.
Het raamwerk waaraan de biopic wordt opgehangen, is een politieverhoor. Na een inbraak in zijn huis wordt Alan Turing opgepakt op basis van ‘verdacht gedrag’. Hoewel Turing de agent bij aanvang waarschuwt dat hij zijn verhaal slechts eenmaal vertelt en dat hij/ de kijker dus goed moet opletten, is er weinig kans dat iemand belangrijke clues zal missen.
Doorbraken worden zo uitgebreid uitgelegd dat de implicaties niemand kunnen ontgaan. Kleffe muziek begeleidt ieder emotioneel moment. Het is niet de bedoeling dat er ergens iets onopgehelderd blijft.
Gepeste autist
The Imitation Game springt heen en weer tussen drie periodes uit Turings leven. In 1939 voert hij het slechts verlopende sollicitatiegesprek ooit. Zijn ondervrager, commandant Denniston, wordt gespeeld door Charles Dance, die in deze rol al net zo autoritair uit de hoek komt als wanneer hij Tywin Lannister speelt in Game of Thrones.
Vanaf het eerste moment heeft Denniston een hekel aan de arrogante wiskundige. Turing wordt neergezet een archetypische autist, die geen grapjes begrijpt en van streek raakt als de oranje worteltjes de groene erwtjes op zijn bord raken. Turing heeft dan al een hoop traumatische gebeurtenissen achter de rug, toont een derde verhaallijn aan. Die speelt zich af in 1927, met Turing (een ontroerende Alex Lawther) als het mikpunt van pesterijen op kostschool.
Wanneer zijn enige vriend en grote liefde Christopher overlijdt, blijft kleine Alan eenzaam achter. Geen wonder dat hij zich ook in Bletchley Park, het Britse decodeercentrum, niet kan aanpassen.
Gevoelens voor een machine
In de film noemt Turing zijn uitvinding natuurlijk ‘Christopher’. Er wordt gesuggereerd dat hij alleen gevoelens kan koesteren voor de machine. De enige die tot hem doordringt is zijn teamlid Joan Clarke (Keira Knightley), die hem de basis van de sociale interactie bijbrengt.
Wat volgt, is een wel degelijk meeslepende race tegen de klok: wanneer zal het team erin slagen om Enigma te kraken? Geeft commandant Denniston Turing genoeg tijd? Het is allemaal van-dik-hout-zaagt-men-planken, maar het werkt.
Vervelender is dat Turing zo meelijwekkend wordt neergezet. Cumberbatch blijft dicht bij zijn rol als Sherlock in de gelijknamige televisieserie: een razendsnelle, onaangepaste geest met weinig geduld voor zijn minder briljante medemens. Maar in tegenstelling tot Sherlock is Turing een eenzaam, met zichzelf en zijn seksualiteit worstelend figuur. Naar het schijnt schaamde de echte Turing zich helemaal niet voor zijn homoseksualiteit en vond hij dat het niet strafbaar zou moeten zijn.
Je kunt je dan ook afvragen hoe blij Alan Turing zou zijn geweest met deze vervormingen van zijn levensverhaal.
The Imitation Game
Morten Tyldum, UK/ USA 2014
Nederlandse release: 8 januari 2015