Door Apple en Google ontstaat er een digitale kloof tussen mensen die zich apparatuur kunnen veroorloven die hen beschermt tegen afluisteren en mensen die dat niet kunnen. Dat stelt privacy-activist Christopher Soghoian van de American Civil Liberties Union. Hij gaf vanochtend een presentatie op het Border Sessions-festival in Den Haag.
Soghoian blikt terug op de ruim honderd jaar lange historie van het afluisteren van telecommunicatie. Een fenomeen dat in 1895 begon in New York. “Al heel snel nadat telefonie voor consumenten beschikbaar kwam, begon het aftappen. In eerste instantie wilde de Amerikaanse overheid daarbij dat mensen niet wisten dat afluisteren mogelijk was, om te voorkomen dat ze ging letten op wat ze zeiden.”
Telecombedrijven hebben vanaf de start altijd actief meegewerkt om overheidsinstanties de mogelijkheid te bieden mensen af te luisteren, stelt hij. “Ze hebben het afhandelen van aftapverzoeken zoveel mogelijk geautomatiseerd. Daarnaast staat bij het ontwerpen en bouwen van nieuwe netwerken en diensten de mogelijkheid om af te tappen erg hoog op de wensenlijst van telecombedrijven. De overheid verwacht die mogelijkheden namelijk en de bedrijven hebben de overheid nodig voor vergunningen en reguleringen.”
Afluistermogelijkheden worden ingebouwd in een dienst voor het de markt opgaat Deel deze quote“We hebben de afgelopen 100 jaar gezien dat wanneer onze communicatie verschuift van de ene dienst of techniek naar anderen, de overheid altijd vlak achter ons zit”, vervolgt hij. “Soms loopt de overheid zelfs voor, doordat de afluistermogelijkheid al wordt ingebouwd voor een dienst de markt opgaat.”
Apple
Maar er is de laatste jaren een verandering gaande, onder leiding van Apple. “Apple gebruikt, zeker in het post-Snowden-tijdperk privacy als een instrument om te concurreren. Apple positioneert zich op dit gebied actief als een ander soort bedrijf dan alle anderen. Ik vind het fascinerend dat de CEO van het grootste bedrijf ter wereld zegt: ‘We doen niet meer mee met het mogelijk maken van afluisteren. Ja, we hebben de overheid vroeger geholpen, maar willen dat niet meer.’ Apple zet de wensen van de klanten nu voorop”, stelt de privacy-activist.
Apple wil niet in de surveilence-business zitten Deel deze quoteEén van de dingen die Apple de afgelopen jaren heeft gedaan is alle data op iPhones (en optioneel op Macs) versleutelen op zo’n manier dat het bedrijf er zelf niet meer bij kan. “Tot een paar jaar geleden had Apple op hun hoofdkantoor een groep mensen zitten waar de politie -met in beslag genomen iPhones- heen ging om toegang te krijgen tot de data. Apple is daarmee gestopt en heeft zichzelf eigenlijk verblind; Apple wil niet in de surveilence-business zitten.”
En Apple doet nog meer, legt Soghoian uit. “Tot 2011 ging elk sms-bericht dat je verstuurde langs je provider en konden die berichten worden opgevraagd bij die providers door overheidsinstanties. Toen kwam Apple met iMessage. Daarmee vernietigde het bedrijf niet alleen de sms-inkomsten van providers, maar Apple kon de berichten ook niet inzien (waar providers dit wel konden). De overstap naar iMessage ging voor iPhone-bezitters eigenlijk automatisch met een software update. Zonder dat gebruikers verder iets hoefden te doen, gingen ze onderling versleuteld communiceren. En met FaceTime doet Apple eigenlijk hetzelfde met telefonie.”
“Het bedrijf heeft ongelofelijk veel kritiek gekregen. Van de FBI, jusitite, maar bijvoorbeeld ook van de Britse premier Cameron.” Het gevolg is dat er wordt opgeroepen om nieuwe wetgeving te maken, die Apple verplicht te zorgen dat overheidsinstanties toegang kunnen krijgen tot data en/of communicatie. In het Verenigd Koninkrijk is vorige week nog een wet aangenomen, die de medewerking van bedrijven op bepaalde vlakken moet gaan regelen.”
Volgens Soghoian gebeurt hier iets bijzonders. “Ruim honderd jaar werkten bedrijven actief mee om afluisteren mogelijk te maken. Nu zijn er bedrijven, zoals Apple, die dat niet doen en er zelfs mee adverteren richting klanten.”
Dan stopt de privacy-activist zijn verhaal even en veronderschuldigt hij zich voor zijn salespitch voor Apple. “Hoe zit het met Android?”
“Google zei, vlak na de aankondiging door Apple, alle smartphones met Android te gaan versleutelen. Maar het bedrijf deed vervolgens een stap terug. Google maakt namelijk alleen het besturingssysteem, terwijl andere bedrijven de Android-telefoons bouwen en verkopen. De winstmarges op deze Android-telefoons zijn laag en fabrikanten bleken niet bereid om een paar euro extra per toestel te investeren voor de hardware die nodig is voor de encryptie van de smartphones. Je kunt de versleuteling wel handmatig aanzetten bij elke telefoon, maar veel toestellen worden er traag door.”
“Als het gaat om communicatie zie je hetzelfde verschil tussen Apple en Google: Google+ Hangouts is niet versleuteld zoals iMessage en FaceTime”, stelt Soghoian.
Digitale kloof
Vervolgens schetst hij de situatie die nu ontstaat, waarin er je een premium product met encryptie bij Apple kunt kopen of een goedkoper alternatief dat je minder bescherming biedt bij Google. “Wie gebruiken er iPhones en wie gebruiken er Android? Arme mensen, waarbij er over het algemeen meer interesse is om ze af te luisteren, hebben Android en rijkere mensen iPhones”, generaliseert hij. “Hierdoor ontstaat een nieuwe digitale kloof. Het gaat niet meer alleen om wie er online is en wie niet, maar we krijgen een digitale beveiligingskloof.”
De lokale politie heeft steeds meer afluistermogelijkheden Deel deze quoteOndertussen zie je, volgens Soghoian, dat de politie steeds verder militariseert. “Technologie wordt ontworpen voor inlichtingendiensten en defensie en dringt later door tot de politie. Niet alleen wapens en apparatuur als drones, maar ook afluistertechnologie. De lokale politie in de VS heeft steeds meer professionele afluistermogelijkheden. En een deel van de maatschappij kan zich hier niet tegen beschermen.”
“Demonstraten en activisten, zoals de groepen zwarte Amerikanen die de afgelopen jaren regelmatig de straat op gingen, worden gezien als een bedreiging voor de nationale veiligheid”, vervolgt hij zijn verhaal. “En dat soort mensen, die op een dag besluiten activist te worden, verdiepen zich niet in digitale beveiliging. Ze gebruiken de tools die ze tot hun beschikking hebben en gaan de straat op.”
Fantastisch en angstaanjagend
“Gelukkig heeft Apple heeft geen monopolie op beveiliging”, relativeert hij. “WhatsApp heeft sinds deze zomer ook encryptie en is daardoor veel veiliger dan sms. Eén van de populairste communicatie-apps in Nederland is nu dus afluistervrij, terwijl Nederland van oudsher erg afluistervriendelijk is. De overheid gaat hierop reageren…”
Ondanks alles, is Soghoian optimistisch. “Na ruim 100 jaar van afluisteren, hebben we nu tools in handen om afluistervrij te communiceren. Dat is voor mij een fantastische ontwikkeling. Voor overheden is het angstaanjagend.”