DJ’s in een concertgebouw, niet meteen een combi die je verwacht. Tijdens een avond The Rest Is Noise, een serie van het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ, kom je ze vaker wel dan niet tegen. En vind je jezelf gevangen in een stoel in de grote concertzaal: “Wat als ik nou wil dansen?” Op 5 januari 2018 bezocht ik FIBER X The Rest Is Noise. Het was een avond met vernieuwende muziek in een oud format.
Wat is het verschil tussen muziek en lawaai? De naam ‘The Rest Is Noise’ zegt het al: hier draait het om alles wat nog door kan voor ‘muziek’. Soms kom je een muzikant tegen die de grens verkent. Vaker gaat het om grote namen in de experimentele muziekscene, zoals Sun Ra Arkestra en Ben Frost, ondersteund door obscure acts die niemand kent, maar wel indruk achterlaten. Kortom, The Rest Is Noise is zo’n plek waar je nieuwe artiesten ontdekt en genres waar je geen idee van had.
Drie jaar geleden was ik bij een door hen georganiseerd mini festival, ook in het Muziekgebouw aan ’t IJ, waar de performances varieerden van zeer gesofisticeerd (Fennesz) tot hooliganisme (Emptyset) en alles was van topkwaliteit. The Rest Is Noise maakte toen grote indruk door hun sterke keuzes, en ik ben benieuwd of ze dat nu weer waarmaken.
Bombardement van licht en geluid
Om deze avondjes te kunnen waarderen, moet je een hoge tolerantie hebben qua geluid. Beter ben je een tikje masochistisch op dat gebied en vind je een tornado van licht en een bombardement van lawaai zelfs wel een beetje lekker. Is vernieuwende (elektronische) muziek echt jouw ding, dan zit je hier goed.
Vanavond ontmoeten we het eveneens Amsterdamse FIBER Festival in het Muziekgebouw. Ik heb zelf nog nooit het festival bezocht, maar een blik op hun website leert dat het een digitale kunstfestival is met een stevige theoretische inslag. Volgens henzelf willen zij mensen bij elkaar brengen die aan de voorgrenzen van digitale technologie werken, om “immersieve en mind-bending ervaringen te creëren of te consumeren.” Oké FIBER, bij deze!
FIBER: visueel behang
We beginnen de avond met de constatering dat het druk is. Heel druk. We tellen twee keer een bar, elk voorzien van een dikke rij. Die skippen we maar even, want Alessandro Cortini begint zo. De performance van kunstenaarsduo Macular hebben we al gemist. Om toch nog wat mee te pikken van het FIBER gedeelte van de avond, gaan we de zaal binnen waar kunstenares Sabrina Ratté haar videoinstallatie Machines for Living toont. Ook daarvoor moeten we de rij in.
Op meerdere schermen zijn video’s te zien van een architectuur die zich steeds uitrekt en herhaalt, een soort permanente glitch. Niet dat er überhaupt iemand kan wonen in dit huis, het zit vol met een pixelige substantie die neurotisch heen en weer beweegt. Ratté vertelt in een interview dat het werk gaat over de sociale woonprojecten in de voorsteden van Parijs uit de jaren zeventig. Van de typische jaren zeventig ideologie die aan de projecten ten grondslag ligt, is in de banlieus van vandaag niets over.
Het achterliggende idee is prima, maar het blijft bij glitchen. Op een gegeven moment is het werk een visueel behang aan het worden; de video’s maken te weinig indruk, er is geen ontwikkeling te zien.
Alessandro Cortini: een Italiaans-Amerikaanse sandwich
Op naar Alessandro Cortini, samen met Demdike Stare de hoofdmoot van de avond. Zij geven een AV performance, een concert waarin beeld en geluid gelijkwaardig zijn. Cortini speelt zijn nieuwste album AVANTI. Het decor is een montage van oude homevideo’s uit zijn jeugd in Italië. De compositie is gelaagd en Cortini bouwt op, laat het af en toe stormen tot grote hoogte, om daarna weer terug te komen in een rustige flow.
Beeld en geluid zijn niet uitdrukkelijk op elkaar afgestemd. Cortini moet gedacht hebben: “Het is allemaal mijn persoonlijke geschiedenis, dus het zal wel kloppen samen.” En of hij dat heeft gedacht of niet, het klopt inderdaad. In één van de filmpjes zien we een gezellige dag aan het strand met de hele Italiaanse familie. Een schare tantes in bikini die met de kinderen in zee spelen. Het heeft iets heel aandoenlijks. Weten zij veel dat er veertig jaar later tweehonderd Amsterdammers naar ze zitten te kijken.
Nine Inch Nails
Hetzelfde geldt voor Cortini zelf. Had dat kleine jongetje, dat ons uitdagend aankijkt vanonder zijn sluike haar, kunnen vermoeden dat hij met de Nine Inch Nails op wereldtournee zou gaan? Als kleine jongen hield Alessandro zich al bezig met geluid. Toen hij een jaar of tien was, nam hij zijn scheten en boeren op, om ze vertraagd af te spelen.
Hij was nog een tiener toen hij Italië, het reservaat van oude Europese cultuur, verruilde voor Amerika, land van de innovatie. Hier studeerde hij muziek. Na zijn studie ging hij met de legendarische industrial band Nine Inch Nails op wereldtournee. Hij was toen 29, Trent Reznor bijna tien jaar ouder. Cortini was zo’n beetje de John Frusciante van de Nails. AVANTI is geen culture clash tussen oud en nieuw of Amerika en Europa, maar eerder een sandwich. Tussen de muziek en de film zitten verschillende geschiedenissen als laagjes aan elkaar geplakt.
Misschien zien we toch iets terug van het rebelse randje van Cortini. In de video loopt de kleine versie van de geluidskunstenaar met een metalen kruiwagen rond. Het ventje duwt de kruiwagen, die ondersteboven ligt, hard vooruit over de straatklinkers in de Italiaanse zon. Het moet een hels kabaal geweest zijn, maar hij lijkt het alleen maar grappig te vinden. Ondertussen speelt de volwassen Cortini er zijn volwassen compositie overheen. De tijd gaat alsmaar vooruit.
Demdike Stare: dubstep en vervreemding
‘Demdike’ is een oud-Britse term voor ‘heks’. Het Britse duo Demdike Stare speelt ook in hun muziek en video’s graag met het occulte. Maar ‘vervreemding’ is het echte kernwoord van deze performance, vooruitgestuwd door dikke beats. Is dit de evolutie van dubstep?
Vergis je niet, de Demdikers blazen kanonnen af in de grote zaal van het Muziekgebouw. De visuals komen ook hard binnen, neongroene lijnen vormen pijlsnel patronen op de maat van de muziek. Dan gaat de show net zo plotseling over in meer verhalende stukken. Een danseres die een Japanse Butoh-dans doet. Een film die inzoomt op wassen beelden in Madame Tussauds, toeristen die in slow motion selfies maken voor de Niagara watervallen. Alles op de rauwe, Britse elektronische muziek, jungle, dubstep, drum ‘n bass. Denk aan Massive Attack en The Bug.
Is vernieuwing mogelijk in de concertzaal?
Voor deze tour werkt Demdike Stare samen met filmmaker Michael England, dat is te zien. De films zijn van hoge kwaliteit. In tegenstelling tot bij AVANTI, is het beeld gemaakt voor de tracks van Demdike. De hele performance boeit van A tot Z, maar ik wil net iets te graag bewegen op deze muziek. Het dilemma van een concert bijwonen in een concertgebouw openbaart zich: gevangen zitten in een stoel, waardoor je wel weer al je focus bij het optreden houdt. De man naast mij voelt ‘m ook en kan niet stil blijven zitten. Hij maakt constant golfbewegingen met zijn handen om toch een beetje te kunnen dansen. Het maakt de vervreemding van het concert compleet.
Demdike Stare levert een stevige performance, en stelt misschien wel een nieuwe vraag aan The Rest Is Noise: hoe vernieuwend kan je zijn als je blijft vasthouden aan het format van de klassieke concertzaal? De AV performance blijft in het Muziekgebouw een concert met een scherm. Ik herinner me een concert van Flying Lotus in Paradiso, waarbij met Pepper’s ghost projecties op verschillende plekken in de zaal werd gewerkt om een driedimensionaal decor te realiseren. De holografische effecten zorgden voor een echt immersieve ervaring.
Conclusie
The Rest Is Noise levert interessante avonden op die een indruk achterlaten. Het Muziekgebouw aan ‘t IJ is voor zover ik weet de enige klassieke concertzaal in Nederland die experiment, clubcultuur en kunstscene samenbrengt en dat ook nog laat slagen. FIBER kreeg misschien niet de aandacht die het verdiende op deze avond. De ruimte voor Sabrina Ratté’s werk was niet ideaal, het werk is waarschijnlijk ook niet het sterkste dat FIBER te bieden heeft.
Jammer dat ik Macular gemist heb, dat had een meer compleet beeld gegeven van FIBERs aanwezigheid. Wel denk ik, dat het digitale cultuurfestival meer zijn stempel had kunnen drukken op de AV performances, vooral om het concertformat te doorbreken en meer “immersief en mind-bending” te maken, zoals ze dat zichzelf ten doel stellen.
The Rest Is Noise is desondanks een programma om in de gaten te houden, voor alle geluidsmasochisten en aanverwanten onder jullie.