De Britse premier Liz Truss zette vorige week een nieuw record: door na minder dan zeven weken al op te stappen is ze de kortst zittende Britse premier ooit. Toch komen er nu geen nieuwe verkiezingen in Groot-Brittannië. In plaats daarvan kiest de Conservatieve Partij deze week zelf een opvolger. Hoe zit dat?
De situatie van nu is – op de korte tijd dat Liz Truss daadwerkelijk premier was na – alles behalve uniek. Ook haar voorganger Boris Johnson werd premier zonder dat er nieuwe verkiezingen nodig waren, en zijn voorganger – Theresa May – werd dat in eerste instantie ook. Buiten de Conservatieve Partij komt dit ook voor: Gordon Brown van Labour werd in 2007 zonder nieuwe verkiezingen premier, toen hij het stokje van Tony Blair overnam.
Toch is lang niet iedereen blij met deze gang van zaken. De huidige oppositieleider Keir Starmer vindt het onacceptabel dat de Conservatieve Partij opnieuw een nieuwe leider kan kiezen, bericht RTL Nieuws. Hij eist dan ook onmiddellijk nieuwe verkiezingen.
Waarom geen Britse verkiezingen?
Dus hoe zit dat? Waarom krijgen de Britten geen nieuwe verkiezingen als de premier vertrekt? Dat heeft alles te maken met hoe de Britten hun regering kiezen. Dat doen ze iedere vijf jaar, maar daarbij kiezen ze niet direct een premier. Bij verkiezingen geven de Britten alleen hun voorkeur voor welke partijen in de regering komen. De partij met de meerderheid – over het algemeen de Conservatieve Partij of Labour – kiest vervolgens een premier.
Stel nou dat die premier vertrekt – bijvoorbeeld vanwege een motie van wantrouwen of, zoals nu het geval is, omdat de premier zelf opstapt – dan mag de fractie zelf een andere leider naar voren schuiven. Die leider wordt dan dus premier. Aangezien de Conservatieve Partij nog altijd de grootste is in de regering, mag deze partij opnieuw een nieuwe leider, en dus premier, kiezen.
Hoe kiest de partij een leider?
Het kiezen van een nieuwe leider moet nu vrij snel gaan: er is al aangekondigd dat de nieuwe leider vrijdag gekozen wordt. Maar hoe wordt die dan gekozen?
Alle kandidaten moeten minstens 100 nominaties van parlementsleden van de Conservatieve Partij hebben, weet CNN. De partij heeft 357 parlementsleden, die ieder maar op één iemand mogen stemmen, dus er kunnen maximaal drie kandidaten gekozen worden. Krijgt slechts één kandidaat zoveel steun, dan wordt diegene direct tot leider verkozen. Volgens CNN gebeurt dat op 24 oktober al.
Zijn er drie kandidaten, dan komt er een eerste stemronde waarbij degene met de minste stemmen uit de race verwijderd wordt. Daarna wordt er nog een keer gestemd en kiezen de parlementsleden uit de overgebleven twee kandidaten. Vrijdag wordt dan de winnaar aangekondigd. Zijn er überhaupt maar twee kandidaten, dan komt er maar één stemronde en worden de resultaten ook op vrijdag bekend.
Wanneer komen er wel verkiezingen?
De Britten moeten zoals gezegd in ieder geval eens in de vijf jaar naar de stembus. De eerstvolgende verkiezing is voor januari 2025 gepland. Maar natuurlijk kunnen er al eerder nieuwe verkiezingen uitgeschreven worden. Zo had Liz Truss Koning Charles kunnen vragen om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. En ook de nieuwe premier kan verkiezingen uitschrijven, bijvoorbeeld vanwege politieke druk, schrijft The Guardian.
Een andere optie is dat er geen nieuwe premier gekozen wordt vanuit de Conservatieve Partij. Als de partij het niet eens kan worden over een kandidaat en daar niet maandenlang mee bezig wil zijn, moeten er nieuwe verkiezingen komen. Maar die kans is klein: Rishi Sunak is de gedoodverfde nieuwe premier, aldus de Volkskrant. En dan tot slot is er een optie die we in Nederland ook kennen: als de regering een motie van wantrouwen verliest.