Hoe beïnvloedt technologie onze relaties en intimiteiten? Die vraag stellen de makers van het VPRO-documentaireprogramma Tegenlicht die morgenavond, op Valentijdsdag, te zien is op NPO 2. En om die vraag de beantwoorden beginnen ze bij ons datinggedrag, dat de laatste jaren sterk verandert is door diensten als Tinder en OkCupid.
“Tinder lijkt op de echte wereld maar het is gewoon beter”, vertelt Tinder-oprichter Sean Rad. “In het echt kan iedereen je aanspreken en andersom, en dan kun je worden afgewezen als mensen niet met je willen praten. Tinder voorkomt dat, het geeft jou de controle. Mensen kunnen alleen met je praten als jij ze toestemming hebt gegeven om met ze te praten, als jij interesse in ze hebt getoond. Het geeft je een mate van controle die je soms in de gewone wereld niet hebt. Het lijkt een beetje op de echte wereld, waarin je iemand een blik geeft en hij of zij je een blik teruggeeft. Dat is hetzelfde als wanneer je allebei naar rechts swipet; dan kun je elkaar leren kennen. Het voordeel is dat je het op Tinder 24/7 kunt doen.”
En die aanpak is succesvol. “Tinder is het belangrijkste kanaal om mensen te ontmoeten in meer dan 190 landen. We hebben inmiddels al 9 miljard matches tot stand gebracht. Dagelijks wordt er door 1,8 miljard foto’s geswipet.”
Vleeskeuring
Vaak krijgt Tinder de kritiek dat het een soort vleeskeuring is, door het gemak waarmee je mensen in luttele seconden beoordeeld op basis van een foto. Olga Kortz, auteur voor onder meer Vice, vindt niet dat Tinder in dat opzicht oppervlakkiger is dan elke andere vorm van daten. “Het hele leven is een vleeskeuring. Als je naar het café gaat, doen vrouwen ook heel veel make up op, omdat ze denken dat het een vleeskeuring is. Die app versimpelt natuurlijk het hele datingsproces, dus dan ga je focussen op een aantal dingen. Het is belangrijk dat je er goed uitziet, maar in principe de hele datingmarkt een vleeskeuring, of dat nu online of offline is.”
Kortz is één van de twee Nederlandse gebruikers van dating-apps die aan het woord komt in de documentaire. De andere is Colin van Heezik, journalist in Parijs die onderzoek doet naar de datingrevolutie. Hij is het levende bewijs van hoe je als gebruiker misschien wel een beetje door kunt slaan in het gebruik van dit soort apps.
Van Heezik heeft periodes waarin hij iedere avond met een andere vrouw aan tafel zit. “Ik heb daar wel een grens in opgezocht. Soms had ik echt meerdere dates op een avond. En dan chatte ik ook nog met meerdere vrouwen tegelijk in de app. Daar kun je op een gegeven natuurlijk gek van worden. Dan verdrink je in een oceaan van vrouwen. En je hebt geen idee wat hun motieven zijn. Je weet helemaal niet wat voor personen er achter die fotootjes schuil gaan.”
Effect op relaties
Volgens critici is het feit dat datingapps dit soort gedrag mogelijk maken, een gevaar voor duurzame relaties. Er is simpelweg teveel keus. Sean Rad van Tinder is het daar niet mee eens. “Om ons heen hebben we de hele tijd keuzes. Als ik op de straat loop, heb ik al veel keus. Ik geloof niet dat je door het bieden van meer keuze of meer kansen iets afdoet aan commitment en het vinden van iemand waarmee je zo’n diepgaande connectie hebt dat je bij diegene wilt blijven.”
“De realiteit is dat Tinder mensen verbindt op een manier die eerder niet mogelijk was”, besluit hij zijn verhaal.
Christian Rudder, oprichter van de populaire datingsite OkCupid, reageert in Tegenlicht ook op de kritiek: “Daten en liefde veranderen door sites als OkCupid, door technologie. Ik denk dat veel menselijke interactie op dit moment verandert. Voor dating is het onduidelijk waar het heen gaat.”
“Er zijn twee argumenten in de discussie daarover. Als je kijkt naar het effect OkCupid op bijvoorbeeld huwelijken. Het ene argument is dat je, als je ongelukkig bent met je huwelijk, makkelijk op OkCupid iemand anders kunt vinden. Doordat er zoveel keuze is, zorgen we voor meer echtscheidingen en zijn huwelijken nu minder stabiel. Het andere argument is dat mensen die trouwen die ene persoon hebben gekozen die het beste voor je zijn uit 10.000 of 100.000 mensen die je had kunnen daten of waar je mee had kunt trouwen. Vroeger was diegene de beste uit de tien mensen in je omgeving, de tien mensen die je ouders accepteerden of de honderd mensen uit je dorp. Dus dan kun je zeggen dat huwelijk juist stabieler worden, omdat er zoveel meer concurrentie is.”
Bij OkCupid zijn ze dol op de data die ze verzamelen door het datinggedrag van al hun gebruikers. “Deze data is revolutionair als het gaat om het begrijpen van liefdesrelaties. Want we kunnen mensen indelen op leeftijd, geslacht, ras en daar conclusies uittrekken”, aldus Rudder.
“Daardoor kun je bijvoorbeeld een grafiek maken van hoe de smaak van mannen in vrouwen verandert door de tijd heen. Vrouwen tot veertig jaar hebben een voorkeur voor mannen van ongeveer dezelfde leeftijd. Mannen vallen, ongeacht hun leeftijd, allemaal op vrouwen van 20.”
Eén van de dingen die uit de data van OkCupid naar voren komt, is dat ons datinggedrag niet altijd overeenkomt met wat we zeggen wat we willen. “Als je mensen vraagt: ‘hoe sta je tegenover gemengde relatie’, dan zegt iedereen dat dat prima is en dat ze daar geen problemen mee hebben. Het is 2015, natuurlijk is dat prima. Maar als je kijkt naar wat ze doen, dan zie je dat mensen eigenlijk alleen binnen hun eigen ras berichten versturen. En onze zwarte gebruikers krijgen minder reacties dan de blanke.”
30.000 vrouwen
OkCupid matcht mensen op basis van hun profiel. Dat brengt het risico met zich mee dat mensen zich anders voor doen dan ze zijn om meer of betere dates te scoren. Het schoolvoorbeeld daarvan is wetenschapper Chris McKinlay. Hij vond daten via de site veel werk en eigenlijk helemaal niet leuk. Dus hij besloot het systeem te hacken en met een supercomputer de vragenlijst zo te manipuleren dat zijn kansen werden vergroot.
“Toen ik eenmaal had vastgesteld dat er clusters gelijke antwoorden zijn, kon ik gaan kijken welke vragen ik naar waarheid kon beantwoorden en toch het hoogste matchpercentage hield met iedereen in dat cluster”, vertelt hij. “Opeens was ik de beste match voor 30.000 vrouwen.”
Vervolgens had hij een date met een vrouw die met hem een 99 procent match was, volgens OkCupid. Dat is echt absurd hoog. Hierdoor ging hij nadenken over hoeveel macht de site had. En na een aantal dates begon hij patronen te herkennen “Mijn dates stelden dezelfde vragen, in dezelfde volgorde. Ze hadden dezelfde kleur iPhone-hoesjes. Dezelfde eigenaardigheden. Op een gegeven moment had 8 van de 9 opeenvolgende dates dezelfde koffie.”
Datingbots
De dates van McKinlay leken ergens wel op robots die waren gegenereerd op basis van zijn profiel, al waren het natuurlijk echte mensen. Toch is er bij sommige datingsites een kans dat je wordt gematcht met een niet menselijke date. Dat gebeurde bijvoorbeeld Robert Epstein, psycholoog en gespecialiseerd in kunstmatige intelligentie, zo’n tien jaar geleden.
“Op een gegeven moment viel het me op dat er steeds meer herhalingen in haar mails zaten”, vertelt hij over een match, Svetlana uit Rusland, die zijn droomvrouw leek. “En uiteindelijk drong mijn gezond verstand en mijn professionele ervaring tot me door. Toen deed ik wat elk goed jurylid in een Turing-test zou doen: ik typte willekeurige letters in en ik kreeg opnieuw een lange, liefdevolle en herhalende mail. Ik realiseerde me dat ik bijna vier maanden met een bot had gecommuniceerd.”
Epstein verwacht dat kunstmatige intelligentie een rol gaat spelen in ons liefdesleven. “Bijna iedere mens wil liefde. En omdat het voor velen van ons is moeilijk is om een goede partner in de echt wereld te vinden, gaat technologie dat gat opvullen. Er is enorme drijfveer voor zakenmensen en programmeurs om entiteiten te creeëren waarmee we betekenisvol kunnen communiceren, waar we van kunnen houden en die van ons kunnen houden.”
“Computers worden beter en beter, tot het moment dat ze niet meer te onderscheiden van mensen. Op dat moment verandert de hele wereld. Dan zullen mensen een groot deel van hun dag leven in virtual reality. Ze zullen relaties hebben met andere mensen en computerprogramma’s in virtual reality. De wereld daarbuiten zal minder belangrijk worden.”
VR-porno
Via het verhaal van Epstein proberen de documentairemakers van Tegenlicht voorzichtig een stap in de toekomst te zetten. Ze gaan langs bij Ela Darling, die als porno-actrice producties maakt voor virtual reality.
“De porno die je gewend bent, bestaat in een frame. Als je het op tv kijkt of op een computerscherm dan zit het altijd gevangen in een kader. Met virtual reality porno zit je in de scene, het is heel levendig en daardoor heel intiem. In plaats van dat je mensen op een scherm ziet neuken, kun je ze zien neuken alsof je er een meter vanafstaat. Of ze neuken met een simulatie van jou”, vertelt ze.
En dat is nog maat het begin als we David Levy, schrijver van ‘Love and Sex with Robots’ en expert op gebied van Kunstmatige Intellgentie, mogen geloven. Hij verwacht dat computers uiteindelijk de rol van een partner kunnen overnemen en dat mensen zelfs zullen trouwen met robots.
“Dat zal ik in meer meemaken, maar binnen 30 of 40 jaar denk ik dat we dit beginnen te zien. Mensen zullen het idee van mensen die trouwen met robots gaan accepteren, zoals ze nu het idee van homoseksuele koppels accepteren.”
Smaak, geur en gevoel
De wetenschapper werkt op dit moment aan chatbots die vriend of vriendin moeten kunnen vervangen. “We gebruiken daarbij de redenen waardoor we verliefd worden. En één daarvan is wederkerigheid. Als iemand tegen je zegt dat hij van je houdt, ben je eerder geneigd om verliefd te worden op diegene. Een andere reden is het hebben van gedeelde interesses. Dus als een chatbot erachter komt dat je van klassieke muziek, bijvoorbeeld Beethoven, houdt, dan zoekt de chatbot in zijn database van encyclopedische kennis en zal het dat gebruiken in gesprekken door af en toe iets over Beethoven te zeggen.”
Het werk van Adrian Cheok, hoogleraar Pervasive Computing, gaat nog verder. Hij werkt aan de hardware die nodig is voor een robotpartner. Dan moet je denken aan smaaksimulatoren die de smaakneuronen op je tong stimuleren, zodat je een bepaalde smaakt proeft. En datzelfde doet hij met zijn team op het gebied van geur. “Robots die geur en smaak afgeven zijn essentieel. Een liefdesrobot moet niet naar plastic of metaal ruiken, maar naar de geuren die we associëren met menselijke relaties.”
Een ander punt van onderzoek is haptische communicatie, omdat we de robots willen aanraken. Aan het einde van de documentaire demonstreert hij dan ook een apparaat waarmee je een kus kunt versturen. Toekomstmuziek? Het is technisch mogelijk, dus deze techniek zal wel eens eerder op de markt kunnen verschijnen dat je denkt.
Tegenlicht: Tinder Love is op zondag 14 februari om 21:05 uur te zien op NPO 2.